TENKİS NEDİR ?
Miras bırakan ölüme bağlı tasarruflarıyla veya sağlar arası karşılıksız kazandırmalarıyla saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal etmiş olabilir.
Saklı paylarını alamayan mirasçılar, miras bırakanın ölüme bağlı tasarruflarının veya sağlar arası karşılıksız kazandırmalarının tenkisini talep edebilirler. Buna göre tenkis, saklı pay ihlalinin yaptırımıdır.
TENKİSİN ŞARTLARI
Miras bırakan ölüme bağlı tasarruflarıyla veya sağlar arası karşılıksız kazandırmalarıyla tasarruf oranını aşmış olmalıdır.
Mirasçının saklı payı ihlal edilmiş olmalıdır.
TENKİS DAVASI
DAVACI | DAVALI | DAVANIN KONUSU |
Davacı, saklı payı ihlal edilen mirasçıdır. | Davalı, saklı pay ihlaline neden olan tasarrufun yapıldığı kişidir. | Davanın konusu tenkise tabi kazandırmalardır. |
Mirası reddeden, mirasçılıktan çıkarılan, mirastan feragat eden ve mirastan yoksun kalan mirasçı tenkis davası açamaz. Ancak bunların altsoyu için farklı durumlar meydana gelebilir. | Sağlar arası karşılıksız kazanmayı alan kişi, bu kazandırmayı tenkisten kurtarma maksadıyla durumu bilen üçüncü bir kişiye devrederse, tenkis davası kazandırmayı devralan kişiye karşı da açılabilir. | Tenkise tabi kazandırmalar iki şekilde karşımıza çıkabilir. 1.Ölüme bağlı tasarruflar 2. Murisin sağlar arası karşılıksız kazandırmaları |
Saklı payı ihlal edilen her bir mirasçı tek başına dava açabileceği için birlikte de tenkis davası açılabilir. | | Murisin tenkise tabi sağlar arası kazandırmaları TMK md. 565'te 4 bent halinde sayılmıştır. |
Saklı paylı mirasçı, tenkis davasını açamadan ölmüşse bu hak onun mirasçılarına geçer. | | Murisin 3. kişi lehine yapmış olduğu hayat sigortası da tenkise tabidir. (TMK 567) |
Tenkis davasında görevli ve yetkili mahkeme, murisin yerleşim yeri asliye hukuk mahkemesidir.
Tenkis talebi hak düşürücü sürelere tabidir. Mirasçı, saklı payının ihlal edildiğini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde tenkis davası açabilir. Her halde vasiyetnamenin açılma tarihinden itibaren, miras sözleşmelerinde ise mirasın açılma tarihinden itibaren 10 yıl geçmekle tenkis davası açma hakkı sona erer.
TENKİSE TABİ SAĞLAR ARASI KAZANDIRMALAR (TMK 565)
Madde 565- Aşağıdaki karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tâbidir:
1. Miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlar arası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
AÇIKLAMA
Öncelikle belirtmekte fayda vardır ki, miras payına mahsuben yapılan karşılıksız kazandırmalar denkleştirmeye(iadeye) tabidir. Denkleştirmeye tabi iken mirasın reddi, mirasçılıktan çıkarma ya da mirastan yoksunluk nedeniyle mirasçılık sıfatının kaybedilmesi halinde denkleştirme dışı kalan kazandırmalar tenkise tabi olur.
Maddenin devamında geri verilmemek kaydıyla ibaresi ile murisin sağlar arası kazandırmayı iradi olarak özellikle ve özellikle denkleştirmeden kurtarma amacının açık olduğu durumlar işaret edilmiştir. Böyle bir durumda da denkleştirme yoluna değil ancak ve ancak tenkis yoluna başvurulabilecektir.
Sonuç olarak, mirasçılık sıfatının kaybedilmesi sebebiyle veya murisin isteğiyle denkleştirme dışında bırakılan kazandırmalar, tenkise tabi olacaktır.
2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
AÇIKLAMA
Kanunun işaret ettiği husus aslında ivazlı mirastan feragat sözleşmesidir. Muris tarafından ödenmiş olan ivaz diğer mirasçıların saklı payını ihlal ederse tenkise tabi olacaktır.
3. Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
AÇIKLAMA
Murisin dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalarda herhangi bir süre sınırı yoktur. Bunlar her durumda tenkise tabidir. Dönme hakkı saklı tutulmadan yapılan bağışlamalarda ise yalnızca murisin ölümünden önceki 1 yıl içinde yapılanlar tenkise tabidir.
4. Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.
AÇIKLAMA
Öncelikle murisin kötü niyet ile hareket ettiğini ispatlamak somut uyuşmazlıklarda oldukça zordur. Murisin kazandırmayı yaparken tasarruf oranını aştığını bilmesi kötü niyetin varlığında yeterli kabul edilir.
TENKİS USULÜ
Tenkisin ifası bakımından vasiyet alacaklısı bir seçim hakkına sahiptir. (TMK 564) Buna göre vasiyet konusu mal değerinde azalma meydana gelmeyecek şekilde bölünemiyorsa vasiyet alacaklısı iki farklı şekilde davranabilir.
1-Vasiyet alacaklısı isterse vasiyet konusu malı alır ve tenkise tabi kısmı nakden öder. |
2-Vasiyet alacaklısı vasiyet konusu malı almaz ve tasarruf edilebilir kısmın kendisine nakit olarak ödenmesini ister. |
ÖRNEK
(M) ölür. Geride oğlu (O)kalır. M'nin terekesinin değeri 100.000 TL değerindeki arabasından ibarettir. (M) sağlığında usulüne uygun bir vasiyetname yapmış ve arabasını arkadaşı (A)'ya bırakmıştır.
(O)'nun yasal miras payı mirasın tamamı, saklı payı ise mirasın yarısıdır. Ancak (M) bütün mirası arkadaşı (A)'ya bırakmıştır. Buna göre (A) lehine yapılan bu ölüme bağlı tasarruf 1/2 oranında tenkise tabidir.
(A) isterse arabayı alır ve (O)'ya 50.000 TL verir. İsterse arabayı bırakır (O)'dan 50.000 TL talep eder.
TMK md. 564'e göre tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi halde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir.
ÖRNEK
(M) ölür. Geride oğlu (O) kalır. Tereke 200.000 TL değerindeki taşınmaz ve bankadaki 100.000 TL'den ibarettir. (M) sağlığında usulüne uygun bir vasiyetname ile dairesini arkadaşı (A)'ya bırakmıştır. (O) ölüme bağlı tasarrufun tenkisi için (A)'ya karşı tenkis davası açar. Karar tarihi itibariyle dairenin değeri 400.000 TL'dir.
Bu örnekte yapılması gereken öncelikle mirasın açıldığı tarihteki değerlere göre sabit tenkis oranını belirlemek ve bu oranı karar günündeki değere uygulayarak ödenmesi gereken miktar bulmaktır. Buna göre ;
(M)'nin terekesi 200.000 + 100.000 TL = 300.000 TL'den ibarettir.
(O)'nun yasal miras payı mirasın tamamı, saklı payı ise mirasın yarısından ibarettir. Yani (O)'nun saklı payı 150.000 TL'ye tekabül etmektedir. Bankada bulunan 100.000 TL (O)'nun saklı payını karşılamaya yetmez. (A) lehine yapılan ölüme bağlı tasarruf sebebiyle 50.000 TL'lik bir saklı pay ihlali söz konusudur.
Buna göre mirasın açıldığı an itibariyle sabit tenkis oranı (50.000 / 200.000) = 1/4 olarak bulunur.
Karar tarihinde dairenin değeri 400.000 TL'dir.
(A), dairenin kendisinde kalmasını isterse (O)'ya (400.000 x 1/4) = 100.000 TL ödemek zorundadır.
TENKİSTE SIRA
TMK Madde 570- Tenkis, saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan; bu yetmezse, en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlar arası kazandırmalardan yapılır. Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlar arası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.
Birinci sırada ölüme bağlı tasarruflar tenkis edilir.
Birden çok ölüme bağlı tasarruf varsa bunlar birlikte(aynı anda) ve orantılı olarak tenkis edilir.
İkinci sırada tenkise tabi sağlar arası karşılıksız kazandırmalar tenkis edilir.
Birden çok tenkise tabi sağlar arası kazandırma varsa tenkise en yakın tarihli olandan başlanır ve geriye doğru gidilir.
Son sırada kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek veya vakıflara yapılan kazandırmalar tenkis edilir. (Önce ölüme bağlı, daha sonra sağlar arası olacak şekilde)
ÖRNEK-1
(M) ölür. Geride oğlu (A) kalır. (M)'nin terekesi bankada bulunan 200.000 TL'den ibarettir. (M) sağlığında usulüne uygun bir vasiyetname ile arkadaşı (A)'ya 60.000, arkadaşı (B)'ye ise 90.000 TL bırakmıştır.
(O)'nun yasal miras payı mirasın tamamı, saklı payı ise mirasın yarısıdır. Buna göre saklı payın değeri 100.000 TL'dir. (A) ve (B) lehine yapılan kazandırmalar nedeniyle (O) saklı payının değerini alamaz.
Ölüme bağlı tasarrufların toplamı 60.000 + 90.000 TL = 150.000 TL'dir. Terekede kalan miktar ise 50.000 TL'den ibarettir. Bu halde (O)'nun 50.000 TL'lik saklı payı ihlal edilmiştir. Bu ihlal ölüme bağlı tasarrufların birlikte ve orantılı olarak tenkis edilmesi ile giderilecektir.
Formül: İhlal edilen saklı pay x (tenkise tabi kazandırma / tenkise tabi ölüme bağlı tasarruf toplamı)
(A)'ya yapılan kazandırmanın tenkisi: 50.000 x (60.000 / 150.000) = 20.000 TL
(B)'ye yapılan kazandırmanın tenkisi: 50.000 x (90.000 / 150.000) = 30.000 TL
Böylelikle orantılı olarak (O)'nun saklı payına yapılan ihlal giderilecektir.
ÖRNEK-2
(M) ölür. Geride çocukları (A), (B) ve (C) kalır. (M)'nin terekesi bankada bulunan 200.000 TL'den ibarettir. (M) sağlığında usulüne uygun bir vasiyetname yapmış ve (A)'ya 120.000 TL, (B)'ye ise 80.000 TL bırakmıştır. (C), mirastan pay alamamıştır.
Bu örnekte lehine kazandırma yapılanlar saklı paylı mirasçılardır. Dolayısıyla, yapılan kazandırmaların tamamı değil yalnızca bunların saklı payını aşan kısımları tenkise tabi olacaktır.
Mirasçı | Miras Payı | Saklı Payı | Saklı Pay Değeri | Vasiyet | Saklı Payı Aşan Kısım |
(A) | 1/3 | 1/6 | 40.000 TL | 120.000 TL | 120.000 TL |
(B) | 1/3 | 1/6 | 40.000 TL | 80.000 TL | 40.000 TL |
(C) | 1/3 | 1/6 | 40.000 TL | | |
Saklı paylı mirasçı oldukları için yapılan kazandırmanın tamamı değil, bunların saklı payı aşan kısımları tenkise tabi olacaktır. Buna göre;
(A)'ya yapılan kazandırmanın tenkisi 40.000 x (120.000 /160.000) = 30.000 TL
(B)'ye yapılan kazandırmanın tenkisi 40.000 x (40.000 /160.000) = 10.000 TL olmalıdır.